Yangından Koruma Sistemleri

Yangından korunma sistemleri algılama-ihbar sistemleri ve yangına müdahale sistemleri olarak iki başlık altında incelenmelidir. Yangın algılama-ihbar sistemlerinde korunacak alana uygun tipte ürünlerle o alana özel olarak tesis edilmesi gerekmektedir. Erken uyarı sistemleri ile yangın algılama-ihbar sistemleri entegreli olmalı ve yangın senaryosuna göre dizayn edilmelidir. Erken uyarı sistemlerine örnek olarak havadaki derişim oranlarının ölçülmesi ve yangına neden olabilecek gaz, yakıt buharı, un vb. unsurların ölçülmesi ile erken uyarı sistemi oluşturulmalıdır. Bu uyarı sistemleri genel yangın algılama-ihbar sistemlerine entegre edilmelidir.

Yangın algılama-ihbar sistemleri; yangın anında oluşan duman, ısı, gaz vb. unsurların ölçülmesi için algılama sistemi, yangının görülmesi ile kullanıcı tarafından aktif edilen yangın ihbar butonları, yangın algılama sisteminden ve ihbar butonlarından aldığı veriler ile yangın senaryosunu devreye sokan yangın panellerinden oluşur.

Yangın algılama-ihbar sistemlerinin periyodik kontrolleri elektrik mühendisleri, elektrik-elektronik mühendisleri ve elektrik bölümü mezunu teknik öğretmenler, elektrik tekniker ve yüksek teknikerleri tarafından yapılmalıdır. Periyodik kontrollerde alınacak referans yangın algılama-ihbar sistemlerine ait proje ve Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’ tir.

Yangın algılama-ihbar sistemleri İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’ ne göre yılda en az bir defa kontrol edilmesi zorunludur.

Detektörler özelliklerine uygun test ekipmanları ile test edilmeli, adreslemeleri ve detektör tipinin uygulandığı yere uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Yangın ihbar butonları yerleştirildiği alanların uygun olup olmadığı, adreslemeleri ve çalışır durumda olup olmadıkları kontrol edilmelidir.

Yangın esnasında acil çıkışlara ulaşmak ve tahliyelerin yapılmasını sağlayabilmek için acil aydınlatma ve yönlendirme sistemleri kurulmalıdır. Acil aydınlatma ve yönlendirme sistemleri binanın fiziki yapısına, kullanıcı yüküne, acil çıkış kapılarının mesafelerine vb. durumlara göre dizayn edilmelidir.

Acil aydınlatma sistemlerinin periyodik kontrollerinde aydınlatmanın şiddeti, devreye girme süresi, yerleşimi ve konumu gibi unsurlar ölçülerek kontrol edilmelidir. Yangın anında binayı terk eden kişilerin yönlerini bulmaları, önlerindeki engel ve riskleri görebilmeleri açısından acil aydınlatma sistemleri önemli bir sistemdir.

Yönlendirme sistemlerinin periyodik kontrollerinde levhanın konumu, boyutları vb. unsurlar kontrol edilmelidir. Yönlendirme levhalarının özellikle yangın anındaki panikle kafa karışıklığına neden olmayacak şekilde konumlandırılması hayati önem arz etmektedir.

Yangın algılama-ihbar sistemleri; Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (Madde 84-1) ve İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’ ince periyodik kontrollere tabi tutulmalıdır. Periyodik kontrol sıklığı yılda en az bir defa olmalıdır.

Merdiven basınçlandırma ve duman tahliye sistemleri yangın anında ortaya çıkan dumanın tahliye edilmesi veya yönlendirilmesi ile binadaki insanların rahatlıkla yolları bulmaları, dumandan mümkün olduğunca az etkilenmeleri sağlanabilmektedir. Merdiven basınçlandırma ve duman tahliye sistemlerinin periyodik kontrolleri makine mühendisleri, makine ve metal eğitimi mezunu teknik öğretmenler, makine tekniker ve yüksek teknikerleri tarafından gerçekleştirilmelidir.

Eğer havalandırma sistemleri yangına dayanıklı malzemeden yapılmış ve senaryoya uygun olarak gereklilikleri karşılıyor ise normal havalandırma sistemi de duman tahliye sistemi olarak kullanılabilir. Toplam 2000 m² kapalı otoparklarda duman tahliye sistemi, yapı yüksekliği 51,50 metre üzeri olan binalarda ise duman kontrol sistemi olmalıdır.

Merdiven basınçlandırma sistemleri kaçış merdivenlerine dumanın girmemesi için kurulan havalandırma sistemleridir. Kaçış merdiven kovaları, kaçış yolları vb. alanlara taze hava basılarak basınç artırılır, böylece bu alanlara duman giremez.

Duman tahliye sistemlerinin periyodik kontrollerinde proje esasına ve yangın senaryosuna uyum kontrol edilir. Yangın algılama-ihbar sistemlerinden sinyal gönderilerek yangının konumuna göre merdiven basınçlandırma ve duman tahliye sistemlerinin davranışı incelenir. Kanal malzemesi, askılama, hava hızları, hava basınçları, acil çıkış kapılarının hava basıncı altında çalışma kuvvetleri vb. birçok unsur sistemin periyodik kontrolü esnasında kontrol edilmelidir.

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (Madde 85-3, Madde 85-4) ve İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’ ince periyodik kontrollere tabi tutulmalıdır. Periyodik kontrol sıklığı yılda en az bir defa olmalıdır.

Yangın pompa sistemleri yangına müdahale sisteminin kalbidir. Pompaların düzenli olarak bakımları yapılmalı, yılda en az bir defa periyodik kontrole tabi tutulmalıdır. Binada sadece yangın dolapları var ve bina tehlike sınıfı yüksek tehlike sınıfında değil ise pompa sistemi kurulmasına gerek yoktur. Buradaki ön şart; sistemin ihtiyacı olan su debisi, basıncı ve su miktarını karşılayabilmesidir. Bu durumda yangın dolapları bina kullanım suyu sistemine bağlanabilir. Bu sistemde kullanılan pompaların yangın pompası olması gerekmez.

Yangın pompa sistemleri yüksek debi ve basınca ihtiyaç duyulan yangından korunma sistemlerine uygulanmaktadırlar. Yangın pompalarının incelenmesinde yangın pompaları kadar yardımcı elemanlar (yangın panosu, genleşme tankı, otomatik hava alma sistemi, sirkülasyon rahatlama valfi vb.) ve yangın pompa dairesinin fiziki özellikleri kontrol edilmektedir. Yangın pompalarının periyodik kontrollerinin yapılması esnasında pompaların projedeki değerleri sağlayan pompalar olduğu, pompaların verilerini performans testi ile sağladığının kontrolü, bağlantı elemanlarının doğru ve çalışır durumda olduğu, pompa dairesinin fiziki özelliklerinin ihtiyacı karşıladığı (boyut, ısı yalıtımı, havalandırma, su gideri ve zemindeki meyil vb.), pano ve enerji sistemleri gibi birçok unsur kontrol edilmelidir.

Yangın pompa sistemleri kontrollerinde pompaların performans testlerinin her pompa için ayrı ayrı yapılması gerekmektedir. Pompanın anma basınç ve debi değerindeki, pompa anma debi değerinin %150’ sindeki ve tam kapalı vana durumundaki davranışı (basınç, debi, çektiği akım ve voltaj) ölçümler yapılarak kayıt altına alınmalıdır.

Su deposu yılda en az bir defa periyodik kontrollere tabi tutulmalıdır. Su deposu binanın risk derecesine, sistemde kullanılan yangına müdahale araçlarına bağlı olarak hesaplanmaktadır. Yangına müdahale süreleri düşük riskli 30 dakika, orta riskli 60 dakika, yüksek riskli 90 dakikadır. Bu süreler ve binaya müdahale araçları (sprinkler, yangın dolabı, hidrant vb.) dikkate alınarak ihtiyaç olan toplam su deposu kapasitesi belirlenir. Bu kapasite Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik Madde 92 ile Ek 8A ve Ek 8B’ ye uygun olmalıdır.

Yansın su deposunun periyodik kontrolleri yapılırken su deposu kapasitesinin yeterli olup olmadığı, deponun dolum sistemi, su rezervinin başka amaçlar için kullanılıyor ise gerekli şartları sağlayıp sağlamadığı ve yangın pompalarının özelliklerine göre deponun konumunun durumu vb. birçok unsur kontrol edilmelidir.

Yangın dolapları yangına müdahale araçları arasında en sık karşılaşılan elemanlardır. Yangın dolaplarında iki farklı hortum kullanılmakta ve iki farklı standart altında incelenmektedir.  Bunlar yuvarlak yarı sert (TS EN 671-1’e uygun dolap ve TS EN 694’ e uygun hortum) ve yassı hortum (TS EN 671-2 standartlarına uygun hortum).

Yangın dolaplarının periyodik kontrolleri yılda en az bir defa yaptırılmalıdır. Periyodik kontrollerinde yangın dolaplarının yerleşim uygunluğu, projeye uygunluk, aralarındaki mesafe, gerekli görülür ise basınç ve debi testleri, bağlantı elemanları ve montaj uygunluğu vb. birçok unsur kontrol edilmelidir.

Periyodik kontrollerde her yangın dolabı titizlikle tek tek kontrol edilmelidir. Yangın dolaplarına ait haftalık olarak yapılan gözle kontrol fe fonksiyon kontrol raporları ve yangın dolaplarına ait 5 yılda bir yapılan basınç test raporları incelenmektedir.

Yağmurlama sistemi yangına otomatik olarak müdahale eden sistemlerdir. Yağmurlama sistemleri çalışma şekillerinden dolayı farklı başlıklar altında incelenmektedir. Kuru sistem, ıslak sistem, ön tepkili sistem, baskın sistem gibi farklı çeşitleri vardır. Sistemin tasarımı binanın özellikleri, bina içinde bulunan şartlar bulunan şartlar (üretim çeşidi, üretim makinaları, depolanan ürün vb.), iklim şartları (soğuk iklimde kuru sistem tercih edilir vb.) gibi birçok unsur göz önüne alınarak sistem taraşımı yapılır. Sprinkler sistemi; belirli bir alana belirli bir süre boyunca belirli bir yoğunlukta su göndermede kullanılan etkin bir söndürme sistemidir.

Sprinkler sisteminin periyodik kontrolleri yılda en az bir defa yaptırılmalıdır. Periyodik kontrollerinde sprinklerin yerleşiminin uygunluğu, proje esasına uyum, montaj uygunluğu, sprinkleri besleyen boru hattı ve sabitlenmelerinin uygunluğu, kontrol edilmelidir. Hat üzerindeki akış anahtarları ve hat kesme vanalarının durumları ile izlenebilirliği yangın panelinden doğru şekilde sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilmelidir. Yirmi beş yılı geçmiş sprinkler tesisatı ve örnekleme alınan sprinklerler basınç testine tabi tutulmalıdır. Sprinkler tesisatı basınç testi çalışma basıncının 1,5 katı veya 12 bar basınçta (Hangi basınç fazla ise o tercih edilmelidir.) olmalıdır.

Su ile müdahalenin yetersiz olduğu özellikle yanıcı, parlayıcı sıvıların olduğu alanlarda kullanılan söndürme sistemleridir. Uçak hangarları, boya ve solvent üretim-depolama tesislerinde, petrol türevi depolama-işleme tesislerinde kullanılmaktadırlar. Köpük içerisinde hava, köpük konsantresi ve su bulunmaktadır. Köpük içindeki hava sayesinde genleşir, yanıcı malzeme ile hava arasında bir yalıtım sağlar ve aynı zamanda sıvının buharlaşmasına engel olarak yangını söndürür. Farklı sistem tasarımları bulunmaktadır; hacim doldurma (Uçak hangarları vb. alanlarda), lokal uygulama, taşınabilir aparatlar ile (yangın dolaplarının yanına yerleştirilen köpük tankları ile).

Köpüklü sistemlerin periyodik muayeneleri yılda en az bir defa yaptırılmalıdır. Periyodik kontrollerinde; nozulların yerleşim uygunluğu, proje esasına göre uygunluk, köpük konsantresinin niteliği, raf ömrü, borulama sistemi, köpük jeneratörünün durumu, monitörler vb. birçok unsur kontrol edilmelidir.

Otomatik söndürme sisteminin bir ayağı da CO₂ ve temiz gazlı söndürme sistemleridir. Özellikle hassas cihazların olduğu, hassas üretim yöntemlerinin uygulandığı su ile müdahalenin istenmediği kapalı alanlarda tercih edilmektedir. Örnek vermek gerekirse server odalarında, kâğıt üretim makinelerinin içlerinde, boyama yapan hatlara sahip makine sistemlerinde vb. Bu söndürme sistemlerinin çalışma mantığı yangın mahallinde oksijen ile yanıcı malzeme arasında yalıtımı sağlamaktır. Havadan daha ağır bu gazlar yangını boğmaktadırlar.

CO₂ ve temiz gazlı söndürme sistemleri arasında standartları ve kullanılan ürün nedeni ile bazı farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin temiz gazlı söndürme sistemlerinde otomatik boşaltmayı durdurma butonu olabilirken, standardı gereği CO₂ söndürme sistemlerinde durdurma butonu istenmez, geri sayım başladı ise gazın boşalması istenir.

Bu otomatik söndürme sistemlerinin periyodik kontrolleri yılda en az bir defaya mahsus yapılması zorunludur. Periyodik kontrollerinde; yangın panelinin durumu, tüplerin genel durumu ile basıncı, doluluk oranları kontrol edilmelidir. Ayrıca nozulların yerleşimi, proje esasına uygunluk, boru hattı, tüplerin bağlantıları, detektörlerin durumu kontrol edilmelidir. Detektörlerden bir aktif edilerek alarm durumu, ikinci detektör aktif edilerek geri sayım ve selenoid valfin durumu, elle boşaltma sistemi, elektronik boşaltma sistemi kontrol edilmelidir. Sistemin tüm senaryosu test edilerek ana alarm paneli ile irtibatı kontrol edilmelidir.

İtfaiye su alma ağzı; itfaiyenin yangın anında su alabilmesi için bırakılan bağlantı ağzıdır. İtfaiye su alma ağızları standart boyutlara sahiptirler.  İtfaiye su alma ağzı binanın çeşitli bölümlerine (iki ağız arasında 60 metreyi geçmemelidir) yerleştirilir. İtfaiye su verme ağzından verilen su yangına en yakın itfaiye su alma ağzından alınarak yangına müdahale edilir. Böylece bu hat boyunca hortum çekmek zorunda kalınmadığı için yangına hızla müdahale edilebilir.

İtfaiye su alma ağızlarının periyodik kontrollerinde; projeye uygunluk, birbirleri arasındaki mesafe, boru çapı, vanalar, yerleşim uygunluk vb. birçok unsur kontrol edilmelidir.

İtfaiye su verme ağzı; itfaiyenin yangın anında sisteme su basınçlı su ilave edebilmesi için binanın sabit boru tesisatı üzerine bırakılan bağlantı ağzıdır. Siyam ikizi de olarak anılan standartlaştırılmış ebatlardaki bu bağlantı ağzı itfaiyenin kamyonunun en az 18 metre yanaşabileceği görülebilir bir alan yerleştirilmelidir.

İtfaiye su verme ağızlarının periyodik kontrollerinde; bina ve bağlantılarının kontrolü, projeye uygunluk kontrolü, yerleşim uygunluk kontrolü, boru ve bağlantı çaplarının kontrolü, çek-valf vb. birçok unsur kontrol edilmelidir.

Yangın hidrantları; ana yangın hattına bağlı, binanın dışına yerleştirilen suya erişimi sağlayan bağlantı sistemleridir. Hidrantlar yer altı ve yer üstü hidrantı olarak ikiye ayrılmaktadırlar. Yer üstü hidrantları özellikle riskli alanlarda yangına hızla müdahale için yerleştirilen hidrant çeşitleridir. En sık karşılaşılan hidrant çeşididir. Yeraltı hidrantları sulama ağızları zeminin altında kalacak şekilde yerleştirilen üstüne kapak ile kapatılarak düz bir zeminin elde edilmesini sağlayan hidrant çeşididir.

Hidrantların periyodik kontrolleri yılda en az bir defa yaptırılması zorunludur. Hidrantların periyodik kontrollerinde; binanın tehlike sınıfına göre hidrnatlar arası mesafe, hidrantın yerden yüksekliği, montaj uygunluk, hidrantın çapı, bağlantı ağızlarının çapı ve durumu, gerekli görülür ise hidranta gelen suyun basıncı ve debisi, projeye uygunluk kontrolü, boşaltma sistemi vb. birçok unsur kontrol edilmelidir.

Yangın söndürme tüpleri; yangına müdahale araçlarında en sık kullanılandır. Yangın söndürme tüpleri periyodik kontrollerinde; basınç miktarı, kullanıldığı yere göre türü ve kapasitesine göre uygunluk, dolum tarihi, mesafe vb. gibi birçok unsur kontrol edilmelidir.

Yangın söndürme tüpleri ve tüplerin yerleşim uygunluk kontrolleri İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’ nce yılda en az bir defa periyodik kontrolleri yaptırılması zorunludur.